Σπύρος Μανουσέλης
Συνήθως περιγράφουμε τον ύπνο ως μια πρόσκαιρη απώλεια συνείδησης που συνοδεύεται από βαθιά μυϊκή χαλάρωση και μειωμένη ικανότητα αντίδρασης στα εξωτερικά ερεθίσματα.
Ωστόσο, όλο και περισσότερες μελέτες μάς αποκαλύπτουν ότι, ενώ εμείς κοιμόμαστε, ο νους μας παραμένει δραστήριος και επεξεργάζεται τις πολύτιμες πληροφορίες που συλλέγει από τις εμπειρίες μας.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου λοιπόν όχι μόνο δεν εγκαταλείπουμε τα γήινα πράγματα για να ταξιδέψουμε στη μαγική Ονειροχώρα, αλλά βυθιζόμαστε ακόμη πιο βαθιά -και χωρίς συνειδητές αντιστάσεις- στις πιο σκοτεινές πτυχές του εαυτού και της ζωής μας.
Στα δύο προηγούμενα άρθρα είδαμε πώς περιγράφουν τόσο οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου όσο και η ψυχανάλυση την παρουσία του ύπνου και των ονείρων στη ζωή μας.
Σήμερα θα εξετάσουμε πόσο επαρκείς μπορούν να θεωρηθούν οι απαντήσεις των νευροεπιστημών στο αίνιγμα της ονειρικής ζωής μας και στις πρωτόγνωρες δυνατότητες που ανοίγουν αυτές οι πρόσφατες επιστημονικές εξελίξεις για τη χειραγώγηση των ανθρώπινων ονείρων.
Μολονότι η ψυχαναλυτική ερμηνεία των ονείρων θεωρείται, σήμερα, ανεπαρκής ή και αυθαίρετη, με το έργο του ο Φρόιντ, πριν από έναν αιώνα, ανέδειξε πρώτος τη ζωτική σημασία των ονείρων στη νοητική ζωή μας
Πριν από έναν αιώνα, ο ύπνος και τα όνειρα θεωρούνταν θέματα ήσσονος επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Παρά τα δειλά, τότε, ψελλίσματα των ψυχολόγων και των ψυχαναλυτών, οι περισσότεροι ειδικοί -ιατροί, βιολόγοι- ήταν πεπεισμένοι ότι η ονειρική ζωή μας αποτελεί μια επουσιώδη πτυχή της ζωής μας, απλώς μια «παύση» των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού όταν κοιμάται.
Αυτή η εντελώς παραπλανητική εικόνα του ύπνου και της λειτουργίας των ονείρων άρχισε να αμφισβητείται μόλις το 1930, χάρη στη συστηματική εφαρμογή της ηλεκτροεγκεφαλογραφίας στην εργαστηριακή μελέτη των εγκεφαλικών προϋποθέσεων του ύπνου.
Σήμερα πάντως, όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι «είμαστε πλασμένοι από την ύλη που είναι φτιαγμένα τα όνειρα», όπως εύστοχα διέβλεψε ο Σέξπηρ στο έργο του «Η τρικυμία» (IV.1).
Παρ’ όλα αυτά, οι σύγχρονες κοινωνίες της απάνθρωπης παραγωγικότητας θεωρούν τον ύπνο και τα όνειρα «χάσιμο χρόνου», μια αναγκαία αλλά μη αποδοτική «πολυτέλεια» που μας επιτρέπεται να παραχωρούμε στον εαυτό μας στο τέλος μιας εξαντλητικής ημέρας.
Ωστόσο, όπως θα δούμε, ο ύπνος δεν είναι απλώς μια «παύση» αλλά μια ζωτική ανάγκη από την οποία εξαρτάται η ψυχοσωματική υγεία μας.
Η σύγχρονη επιστήμη του ύπνου δεν διαθέτει ακόμη μια πλήρη εξήγηση για τη βιολογική λειτουργία των ονείρων και την αποδεδειγμένη παρουσία τους στη ζωή όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και πολλών άλλων ζώων.
Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι τα δελφίνια και οι φάλαινες, αυτά τα θαλάσσια θηλαστικά που εσφαλμένα θεωρούνται ζώα που δεν κοιμούνται ποτέ, στην πραγματικότητα κοιμούνται βαθιά και ονειρεύονται με έναν ολότελα δικό τους τρόπο.
Ενώ το σώμα τους επιπλέει στη θάλασσα, ο εγκέφαλός τους αναπαύεται κατά το ήμισυ: το ένα από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίριά τους κοιμάται βαθιά και το άλλο ημισφαίριο βρίσκεται σε επαγρύπνηση για τις πιθανές απειλές!
Πολύ πρόσφατα μάλιστα, μια ομάδα ερευνητών από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brown ανακάλυψε ότι ενίοτε συμβαίνει το ίδιο και στους ανθρώπους.
Οπως αναφέρει το σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Current Biology», η ικανότητα να κοιμάται εναλλακτικά το ένα μόνο από τα δύο ημισφαίρια εκδηλώνεται στους ανθρώπους μόνο σε ακραίες περιπτώσεις: όταν είμαστε υπερβολικά αγχωμένοι ή όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε.
Γεγονός που επιβεβαιώνει την κυριολεκτικά ζωτική ανάγκη του εγκεφάλου μας να καταφεύγει σε βαθύ ύπνο, έστω και κατά το ήμισυ!
Ποια είναι, τελικά, η βιολογική λειτουργία του ύπνου και σε τι χρησιμεύουν τα όνειρα;
Εκτός από την εμφανή αναζωογονητική δράση για ολόκληρο το σώμα, από σειρά νευροβιολογικών ερευνών προκύπτει ότι η βασική λειτουργία του ονειρικού ύπνου είναι γνωσιακή: όχι μόνο αποθηκεύονται οι πιο πρόσφατα καταγεγραμμένες πληροφορίες στη μακροχρόνια μνήμη, αλλά και συνδυάζονται δημιουργικά οι νέες με τις ήδη καταγραμμένες πληροφορίες ώστε ο εγκέφαλός μας να δίνει μια ευλογοφανή «λύση» στα προβλήματα που τον απασχολούν έντονα.
Ομως εξίσου σημαντική είναι και η λειτουργία της λειτουργικής αποσυμφόρησης του νευρωνικού δικτύου του εγκεφάλου μας κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Αν οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων παρέμεναν διαρκώς ενεργοποιημένες, τότε, αργά ή γρήγορα, οι εγκεφαλικές λειτουργίες μας θα κατέρρεαν λόγω κορεσμού.
Η επιλεκτική ενίσχυση ορισμένων μόνο νευρωνικών διατάξεων, σε συνδυασμό με την απενεργοποίηση των περισσότερων άλλων, είναι η βασική προϋπόθεση για την καλή λειτουργία του εγκεφάλου μας την επομένη ημέρα.
Από πολλές εργαστηριακές έρευνες είναι πλέον σαφές ότι, όταν αποκοιμιόμαστε το βράδυ, ο εγκέφαλός μας δεν βγαίνει ποτέ εκτός λειτουργίας: όχι μόνο συνεχίζει να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που έχει καταγράψει κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά είναι ευαίσθητος και ανοιχτός στα έντονα εξωτερικά ερεθίσματα που φτάνουν σε αυτόν κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Εξωτερικά ερεθίσματα, όπως π.χ. οσμές και ήχοι, τα οποία αφομοιώνονται εν μέρει στα όνειρα που βλέπουμε.
Ιδιαίτερα διαφωτιστικά σε αυτό το πεδίο έρευνας είναι τα πρωτοποριακά πειράματα των Michael Schredl και Boris Stuck, οι οποίοι έδειξαν εργαστηριακά ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου τα εξωγενή ερεθίσματα, όπως π.χ. οι διάφορες ευχάριστες ή δυσάρεστες οσμές, μπορούν υποσυνείδητα να ενεργοποιήσουν συναισθηματικές πληροφορίες ή εικόνες που έχουμε απομνημονεύσει κατά το παρελθόν και οι οποίες σχετίζονται με τα συγκεκριμένα εξωτερικά ερεθίσματα που δεχόμαστε.
Επομένως, κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο «κοιμισμένος» εγκέφαλός μας δεν περιορίζεται στην παθητική καταγραφή των αισθητηριακών ερεθισμάτων, αλλά μπορεί να τα επεξεργάζεται -σε ένα ανώτερο επίπεδο- και να τα εντάσσει στα όνειρα που δημιουργεί.
Με άλλα λόγια, αντίθετα με ό,τι ισχυρίζονται ο Φρόιντ και οι περισσότεροι ψυχαναλυτές, τα όνειρά μας δεν είναι δημιουργήματα της ψυχής μας αλλά του εγκεφάλου μας: σε τελευταία ανάλυση αυτός είναι ο πραγματικός σκηνοθέτης των όσων βλέπουμε στα όνειρά μας!
Μάλιστα, στα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά «εργαστήρια του ύπνου» που υπάρχουν ανά τον κόσμο, οι ερευνητές πειραματίζονται ήδη με τη δυνατότητα, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εξωγενή ερεθίσματα, να επηρεάζουν θετικά ή να τροποποιούν κατά βούληση το περιεχόμενο των ονείρων των εθελοντών.
Χρησιμοποιούν, για παράδειγμα, ευχάριστες οσμές σε μια προσπάθεια να εξαλείψουν οριστικά τις δυσάρεστες εικόνες και τους εφιάλτες από τα όνειρά μας.
Εχει περάσει πάνω από ένας αιώνας από την εποχή που ο Ζίγκμουντ Φρόιντ παρουσίασε τις ανατρεπτικές, τότε, ιδέες του σχετικά με τη φύση και την ψυχολογική λειτουργία των ονείρων.
Στο έργο του «Η ερμηνεία των ονείρων», που κυκλοφόρησε το 1899 σε 600 μόνο αντίτυπα, ο πατέρας της ψυχανάλυσης υποστήριξε ότι η ανάλυση των ονείρων αποτελεί τη βασιλική οδό για την πρόσβαση στο ασυνείδητο.
Από τις αρχές του εικοστού αιώνα μέχρι πρόσφατα η ψυχαναλυτική ερμηνεία των ονείρων κυριαρχούσε στη δυτική σκέψη.
Ωστόσο σταδιακά άρχισε να αμφισβητείται τόσο εξαιτίας των προβλημάτων που δημιουργούσαν οι ριζικές διαφωνίες μεταξύ των ψυχαναλυτών, κυρίως όμως λόγω της εντυπωσιακής ανάπτυξης μιας εντελώς διαφορετικής προσέγγισης, της νευροψυχολογίας, που εστίασε την προσοχή της όχι στη φαινομενολογία ή την ερμηνεία της ονειρικής λειτουργίας αλλά στις εγκεφαλικές προϋποθέσεις της.
Αυτή η νέα, αυστηρά επιστημονική προσέγγιση των ονείρων οδήγησε σε μια σειρά από σημαντικές ανακαλύψεις:
⒈ Η εμφάνιση των ονείρων προϋποθέτει και εξαρτάται πάντοτε από την ενεργοποίηση και τη συνεργασία διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου.
⒉ Μία από τις βασικές λειτουργίες των ονείρων είναι να μετατρέπουν τις πρόσκαιρες μνήμες σε μόνιμες ή μακροχρόνιες μνήμες.
⒊ Τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι τυχαίες ή συμβολικές ιδιωτικές επινοήσεις, αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή λειτουργία της εγκεφαλικής μηχανής που παράγει όλα τα νοητικά φαινόμενα (στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα όνειρα).
Οι ανακαλύψεις αυτές πολύ δύσκολα συμβιβάζονται με τη φροϊδική προσέγγιση των ονείρων.
Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι τολμηροί επιστήμονες το επιχείρησαν, δημιουργώντας τη Νευροψυχανάλυση.
Γι’ αυτά όμως θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο μας, που θα είναι αφιερωμένο στη σχέση της Ψυχανάλυσης με τη σύγχρονη Νευροεπιστήμη.
Αν κατά τη διάρκεια του ύπνου αντιλαμβανόμασταν ότι αρχίζουμε να ονειρευόμαστε, θα μπορούσαμε άραγε να παρέμβουμε συνειδητά και να γίνουμε οι σκηνοθέτες των ονείρων μας;
Να προδιαγράψουμε δηλαδή την εξέλιξη των ονειρικών σκηνών που βλέπουμε στη βάση ενός σεναρίου που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε;
Οσο απίστευτο κι αν ακούγεται, υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που το καταφέρνουν.
Για παράδειγμα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι κάποιοι αθλητές και μουσικοί φαίνεται πως μπορούν, έως έναν βαθμό, να προσχεδιάζουν το περιεχόμενο των ονείρων τους και να τελειοποιούν τις τεχνικές τους ικανότητες κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι ερευνητές που μελετούν αυτό το παράξενο φαινόμενο.
Ενας από αυτούς είναι ο ψυχολόγος Daniel Erlacher, ο οποίος διατείνεται ότι κάποιοι μπορούν να βελτιώνουν την ποιότητα των ονείρων τους, ακόμη και να τελειοποιούν τις κινήσεις ή τις επιδόσεις τους σε κάποιο άθλημα.
Πρόκειται για τα λεγόμενα «διαυγή όνειρα» (lucid dreams), μια παράξενη αλλά όχι και τόσο σπάνια κατάσταση της ανθρώπινης συνείδησης, που εκδηλώνεται όταν βρισκόμαστε μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης.
Κάτι που επιβεβαιώνεται και από τις ηλεκτροεγκεφαλικές καταγραφές: στα άτομα που έχουν «διαυγή όνειρα» καταγράφονται στον πρόσθιο μετωπιαίο λοβό εγκεφαλικά κύματα παρόμοια με αυτά που εμφανίζονται κατά την κατάσταση εγρήγορσης, ενώ ορισμένες περιοχές του βρεγματικού και του κροταφικού λοβού εμφανίζουν κύματα ταυτόσημα με αυτά της φάσης REM του ύπνου με όνειρα.
Και γενικότερα παρατηρείται μεγαλύτερη ενεργοποίηση πολλών περιοχών του προμετωπιαίου εγκεφαλικού φλοιού.
Χάρη σε αυτήν την τεχνική της ονειροπλοήγησης μπορούμε να ελέγχουμε, υποτίθεται κατά βούληση, το περιεχόμενο των ονείρων μας: να πετάμε χωρίς φτερά, να κάνουμε μαγείες, να ζούμε ασύλληπτες ερωτικές περιπέτειες, κ.ο.κ.
Αντίθετα με τις συνήθεις φαντασιοπληξίες, τα «διαυγή όνειρα» φαίνεται πως είναι απίστευτα ρεαλιστικά γι’ αυτούς που τα βιώνουν.
Το γεγονός αυτό γεννά την προσδοκία σε διάφορα άτομα να χρησιμοποιήσουν αυτήν τη συνειδητή ονειροπλοήγηση ως μέθοδο εξάλειψης των επίμονων εφιαλτικών ονείρων.
Την ελπίδα τους αυτή τη στηρίζουν στις διαβεβαιώσεις αρκετών επιστημόνων που ερευνούν αυτό το περίεργο ονειρικό φαινόμενο.
Πράγματι, όσοι μελετούν τα «διαυγή όνειρα» υποστηρίζουν ότι αυτή η τεχνική της ονειροπλοήγησης θα μπορούσε θεωρητικά να αποκτηθεί από όλους μέσω καθημερινής εξάσκησης.
Ομως, η μελέτη των «διαυγών ονείρων» ενδέχεται να βοηθήσει και στην καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των ψυχώσεων.
Περιττό βέβαια να αναφέρουμε ότι, αν όντως επιβεβαιωθεί το φαινόμενο της συνειδητής ονειροπλοήγησης, δηλαδή της κατά βούληση δημιουργίας «διαυγών ονείρων», τότε η επιστημονική και πρακτική αξία της φροϊδικής ερμηνείας των ονείρων θα πρέπει να επανεξεταστεί.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Εξερευνώντας την Ονειροχώρα II
Εξερευνώντας την Ονειροχώρα
ΕΦ-ΣΥΝ
Συνήθως περιγράφουμε τον ύπνο ως μια πρόσκαιρη απώλεια συνείδησης που συνοδεύεται από βαθιά μυϊκή χαλάρωση και μειωμένη ικανότητα αντίδρασης στα εξωτερικά ερεθίσματα.
Ωστόσο, όλο και περισσότερες μελέτες μάς αποκαλύπτουν ότι, ενώ εμείς κοιμόμαστε, ο νους μας παραμένει δραστήριος και επεξεργάζεται τις πολύτιμες πληροφορίες που συλλέγει από τις εμπειρίες μας.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου λοιπόν όχι μόνο δεν εγκαταλείπουμε τα γήινα πράγματα για να ταξιδέψουμε στη μαγική Ονειροχώρα, αλλά βυθιζόμαστε ακόμη πιο βαθιά -και χωρίς συνειδητές αντιστάσεις- στις πιο σκοτεινές πτυχές του εαυτού και της ζωής μας.
Στα δύο προηγούμενα άρθρα είδαμε πώς περιγράφουν τόσο οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου όσο και η ψυχανάλυση την παρουσία του ύπνου και των ονείρων στη ζωή μας.
Σήμερα θα εξετάσουμε πόσο επαρκείς μπορούν να θεωρηθούν οι απαντήσεις των νευροεπιστημών στο αίνιγμα της ονειρικής ζωής μας και στις πρωτόγνωρες δυνατότητες που ανοίγουν αυτές οι πρόσφατες επιστημονικές εξελίξεις για τη χειραγώγηση των ανθρώπινων ονείρων.
Μολονότι η ψυχαναλυτική ερμηνεία των ονείρων θεωρείται, σήμερα, ανεπαρκής ή και αυθαίρετη, με το έργο του ο Φρόιντ, πριν από έναν αιώνα, ανέδειξε πρώτος τη ζωτική σημασία των ονείρων στη νοητική ζωή μας
Ονειροπλοηγία: αρμενίζοντας συνειδητά στον ωκεανό των ονείρων
Πριν από έναν αιώνα, ο ύπνος και τα όνειρα θεωρούνταν θέματα ήσσονος επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Παρά τα δειλά, τότε, ψελλίσματα των ψυχολόγων και των ψυχαναλυτών, οι περισσότεροι ειδικοί -ιατροί, βιολόγοι- ήταν πεπεισμένοι ότι η ονειρική ζωή μας αποτελεί μια επουσιώδη πτυχή της ζωής μας, απλώς μια «παύση» των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού όταν κοιμάται.
Αυτή η εντελώς παραπλανητική εικόνα του ύπνου και της λειτουργίας των ονείρων άρχισε να αμφισβητείται μόλις το 1930, χάρη στη συστηματική εφαρμογή της ηλεκτροεγκεφαλογραφίας στην εργαστηριακή μελέτη των εγκεφαλικών προϋποθέσεων του ύπνου.
Σήμερα πάντως, όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι «είμαστε πλασμένοι από την ύλη που είναι φτιαγμένα τα όνειρα», όπως εύστοχα διέβλεψε ο Σέξπηρ στο έργο του «Η τρικυμία» (IV.1).
Οι ονειρικές λειτουργίες
Παρ’ όλα αυτά, οι σύγχρονες κοινωνίες της απάνθρωπης παραγωγικότητας θεωρούν τον ύπνο και τα όνειρα «χάσιμο χρόνου», μια αναγκαία αλλά μη αποδοτική «πολυτέλεια» που μας επιτρέπεται να παραχωρούμε στον εαυτό μας στο τέλος μιας εξαντλητικής ημέρας.
Ωστόσο, όπως θα δούμε, ο ύπνος δεν είναι απλώς μια «παύση» αλλά μια ζωτική ανάγκη από την οποία εξαρτάται η ψυχοσωματική υγεία μας.
Η σύγχρονη επιστήμη του ύπνου δεν διαθέτει ακόμη μια πλήρη εξήγηση για τη βιολογική λειτουργία των ονείρων και την αποδεδειγμένη παρουσία τους στη ζωή όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και πολλών άλλων ζώων.
Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι τα δελφίνια και οι φάλαινες, αυτά τα θαλάσσια θηλαστικά που εσφαλμένα θεωρούνται ζώα που δεν κοιμούνται ποτέ, στην πραγματικότητα κοιμούνται βαθιά και ονειρεύονται με έναν ολότελα δικό τους τρόπο.
Ενώ το σώμα τους επιπλέει στη θάλασσα, ο εγκέφαλός τους αναπαύεται κατά το ήμισυ: το ένα από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίριά τους κοιμάται βαθιά και το άλλο ημισφαίριο βρίσκεται σε επαγρύπνηση για τις πιθανές απειλές!
Πολύ πρόσφατα μάλιστα, μια ομάδα ερευνητών από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brown ανακάλυψε ότι ενίοτε συμβαίνει το ίδιο και στους ανθρώπους.
Οπως αναφέρει το σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Current Biology», η ικανότητα να κοιμάται εναλλακτικά το ένα μόνο από τα δύο ημισφαίρια εκδηλώνεται στους ανθρώπους μόνο σε ακραίες περιπτώσεις: όταν είμαστε υπερβολικά αγχωμένοι ή όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε.
Γεγονός που επιβεβαιώνει την κυριολεκτικά ζωτική ανάγκη του εγκεφάλου μας να καταφεύγει σε βαθύ ύπνο, έστω και κατά το ήμισυ!
Ποια είναι, τελικά, η βιολογική λειτουργία του ύπνου και σε τι χρησιμεύουν τα όνειρα;
Εκτός από την εμφανή αναζωογονητική δράση για ολόκληρο το σώμα, από σειρά νευροβιολογικών ερευνών προκύπτει ότι η βασική λειτουργία του ονειρικού ύπνου είναι γνωσιακή: όχι μόνο αποθηκεύονται οι πιο πρόσφατα καταγεγραμμένες πληροφορίες στη μακροχρόνια μνήμη, αλλά και συνδυάζονται δημιουργικά οι νέες με τις ήδη καταγραμμένες πληροφορίες ώστε ο εγκέφαλός μας να δίνει μια ευλογοφανή «λύση» στα προβλήματα που τον απασχολούν έντονα.
Ομως εξίσου σημαντική είναι και η λειτουργία της λειτουργικής αποσυμφόρησης του νευρωνικού δικτύου του εγκεφάλου μας κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Αν οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων παρέμεναν διαρκώς ενεργοποιημένες, τότε, αργά ή γρήγορα, οι εγκεφαλικές λειτουργίες μας θα κατέρρεαν λόγω κορεσμού.
Η επιλεκτική ενίσχυση ορισμένων μόνο νευρωνικών διατάξεων, σε συνδυασμό με την απενεργοποίηση των περισσότερων άλλων, είναι η βασική προϋπόθεση για την καλή λειτουργία του εγκεφάλου μας την επομένη ημέρα.
Από πολλές εργαστηριακές έρευνες είναι πλέον σαφές ότι, όταν αποκοιμιόμαστε το βράδυ, ο εγκέφαλός μας δεν βγαίνει ποτέ εκτός λειτουργίας: όχι μόνο συνεχίζει να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που έχει καταγράψει κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά είναι ευαίσθητος και ανοιχτός στα έντονα εξωτερικά ερεθίσματα που φτάνουν σε αυτόν κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Εξωτερικά ερεθίσματα, όπως π.χ. οσμές και ήχοι, τα οποία αφομοιώνονται εν μέρει στα όνειρα που βλέπουμε.
Ιδιαίτερα διαφωτιστικά σε αυτό το πεδίο έρευνας είναι τα πρωτοποριακά πειράματα των Michael Schredl και Boris Stuck, οι οποίοι έδειξαν εργαστηριακά ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου τα εξωγενή ερεθίσματα, όπως π.χ. οι διάφορες ευχάριστες ή δυσάρεστες οσμές, μπορούν υποσυνείδητα να ενεργοποιήσουν συναισθηματικές πληροφορίες ή εικόνες που έχουμε απομνημονεύσει κατά το παρελθόν και οι οποίες σχετίζονται με τα συγκεκριμένα εξωτερικά ερεθίσματα που δεχόμαστε.
Επομένως, κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο «κοιμισμένος» εγκέφαλός μας δεν περιορίζεται στην παθητική καταγραφή των αισθητηριακών ερεθισμάτων, αλλά μπορεί να τα επεξεργάζεται -σε ένα ανώτερο επίπεδο- και να τα εντάσσει στα όνειρα που δημιουργεί.
Με άλλα λόγια, αντίθετα με ό,τι ισχυρίζονται ο Φρόιντ και οι περισσότεροι ψυχαναλυτές, τα όνειρά μας δεν είναι δημιουργήματα της ψυχής μας αλλά του εγκεφάλου μας: σε τελευταία ανάλυση αυτός είναι ο πραγματικός σκηνοθέτης των όσων βλέπουμε στα όνειρά μας!
Μάλιστα, στα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά «εργαστήρια του ύπνου» που υπάρχουν ανά τον κόσμο, οι ερευνητές πειραματίζονται ήδη με τη δυνατότητα, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εξωγενή ερεθίσματα, να επηρεάζουν θετικά ή να τροποποιούν κατά βούληση το περιεχόμενο των ονείρων των εθελοντών.
Χρησιμοποιούν, για παράδειγμα, ευχάριστες οσμές σε μια προσπάθεια να εξαλείψουν οριστικά τις δυσάρεστες εικόνες και τους εφιάλτες από τα όνειρά μας.
Ασυμβίβαστες ερμηνείες
Εχει περάσει πάνω από ένας αιώνας από την εποχή που ο Ζίγκμουντ Φρόιντ παρουσίασε τις ανατρεπτικές, τότε, ιδέες του σχετικά με τη φύση και την ψυχολογική λειτουργία των ονείρων.
Στο έργο του «Η ερμηνεία των ονείρων», που κυκλοφόρησε το 1899 σε 600 μόνο αντίτυπα, ο πατέρας της ψυχανάλυσης υποστήριξε ότι η ανάλυση των ονείρων αποτελεί τη βασιλική οδό για την πρόσβαση στο ασυνείδητο.
Από τις αρχές του εικοστού αιώνα μέχρι πρόσφατα η ψυχαναλυτική ερμηνεία των ονείρων κυριαρχούσε στη δυτική σκέψη.
Ωστόσο σταδιακά άρχισε να αμφισβητείται τόσο εξαιτίας των προβλημάτων που δημιουργούσαν οι ριζικές διαφωνίες μεταξύ των ψυχαναλυτών, κυρίως όμως λόγω της εντυπωσιακής ανάπτυξης μιας εντελώς διαφορετικής προσέγγισης, της νευροψυχολογίας, που εστίασε την προσοχή της όχι στη φαινομενολογία ή την ερμηνεία της ονειρικής λειτουργίας αλλά στις εγκεφαλικές προϋποθέσεις της.
Αυτή η νέα, αυστηρά επιστημονική προσέγγιση των ονείρων οδήγησε σε μια σειρά από σημαντικές ανακαλύψεις:
⒈ Η εμφάνιση των ονείρων προϋποθέτει και εξαρτάται πάντοτε από την ενεργοποίηση και τη συνεργασία διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου.
⒉ Μία από τις βασικές λειτουργίες των ονείρων είναι να μετατρέπουν τις πρόσκαιρες μνήμες σε μόνιμες ή μακροχρόνιες μνήμες.
⒊ Τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι τυχαίες ή συμβολικές ιδιωτικές επινοήσεις, αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή λειτουργία της εγκεφαλικής μηχανής που παράγει όλα τα νοητικά φαινόμενα (στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα όνειρα).
Οι ανακαλύψεις αυτές πολύ δύσκολα συμβιβάζονται με τη φροϊδική προσέγγιση των ονείρων.
Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι τολμηροί επιστήμονες το επιχείρησαν, δημιουργώντας τη Νευροψυχανάλυση.
Γι’ αυτά όμως θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο μας, που θα είναι αφιερωμένο στη σχέση της Ψυχανάλυσης με τη σύγχρονη Νευροεπιστήμη.
Αν κατά τη διάρκεια του ύπνου αντιλαμβανόμασταν ότι αρχίζουμε να ονειρευόμαστε, θα μπορούσαμε άραγε να παρέμβουμε συνειδητά και να γίνουμε οι σκηνοθέτες των ονείρων μας;
Να προδιαγράψουμε δηλαδή την εξέλιξη των ονειρικών σκηνών που βλέπουμε στη βάση ενός σεναρίου που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε;
Οσο απίστευτο κι αν ακούγεται, υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που το καταφέρνουν.
Για παράδειγμα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι κάποιοι αθλητές και μουσικοί φαίνεται πως μπορούν, έως έναν βαθμό, να προσχεδιάζουν το περιεχόμενο των ονείρων τους και να τελειοποιούν τις τεχνικές τους ικανότητες κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι ερευνητές που μελετούν αυτό το παράξενο φαινόμενο.
Ενας από αυτούς είναι ο ψυχολόγος Daniel Erlacher, ο οποίος διατείνεται ότι κάποιοι μπορούν να βελτιώνουν την ποιότητα των ονείρων τους, ακόμη και να τελειοποιούν τις κινήσεις ή τις επιδόσεις τους σε κάποιο άθλημα.
Πρόκειται για τα λεγόμενα «διαυγή όνειρα» (lucid dreams), μια παράξενη αλλά όχι και τόσο σπάνια κατάσταση της ανθρώπινης συνείδησης, που εκδηλώνεται όταν βρισκόμαστε μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης.
Κάτι που επιβεβαιώνεται και από τις ηλεκτροεγκεφαλικές καταγραφές: στα άτομα που έχουν «διαυγή όνειρα» καταγράφονται στον πρόσθιο μετωπιαίο λοβό εγκεφαλικά κύματα παρόμοια με αυτά που εμφανίζονται κατά την κατάσταση εγρήγορσης, ενώ ορισμένες περιοχές του βρεγματικού και του κροταφικού λοβού εμφανίζουν κύματα ταυτόσημα με αυτά της φάσης REM του ύπνου με όνειρα.
Και γενικότερα παρατηρείται μεγαλύτερη ενεργοποίηση πολλών περιοχών του προμετωπιαίου εγκεφαλικού φλοιού.
Χάρη σε αυτήν την τεχνική της ονειροπλοήγησης μπορούμε να ελέγχουμε, υποτίθεται κατά βούληση, το περιεχόμενο των ονείρων μας: να πετάμε χωρίς φτερά, να κάνουμε μαγείες, να ζούμε ασύλληπτες ερωτικές περιπέτειες, κ.ο.κ.
Αντίθετα με τις συνήθεις φαντασιοπληξίες, τα «διαυγή όνειρα» φαίνεται πως είναι απίστευτα ρεαλιστικά γι’ αυτούς που τα βιώνουν.
Το γεγονός αυτό γεννά την προσδοκία σε διάφορα άτομα να χρησιμοποιήσουν αυτήν τη συνειδητή ονειροπλοήγηση ως μέθοδο εξάλειψης των επίμονων εφιαλτικών ονείρων.
Την ελπίδα τους αυτή τη στηρίζουν στις διαβεβαιώσεις αρκετών επιστημόνων που ερευνούν αυτό το περίεργο ονειρικό φαινόμενο.
Πράγματι, όσοι μελετούν τα «διαυγή όνειρα» υποστηρίζουν ότι αυτή η τεχνική της ονειροπλοήγησης θα μπορούσε θεωρητικά να αποκτηθεί από όλους μέσω καθημερινής εξάσκησης.
Ομως, η μελέτη των «διαυγών ονείρων» ενδέχεται να βοηθήσει και στην καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των ψυχώσεων.
Περιττό βέβαια να αναφέρουμε ότι, αν όντως επιβεβαιωθεί το φαινόμενο της συνειδητής ονειροπλοήγησης, δηλαδή της κατά βούληση δημιουργίας «διαυγών ονείρων», τότε η επιστημονική και πρακτική αξία της φροϊδικής ερμηνείας των ονείρων θα πρέπει να επανεξεταστεί.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Εξερευνώντας την Ονειροχώρα II
Εξερευνώντας την Ονειροχώρα
ΕΦ-ΣΥΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου